Pagina 15 - De Wittenbergse nachtegaal

– 19
schrei ich zu dir benadrukt, met verwijzingen naar de Romei-
nenbrief, de verlorenheid van demens en het tekort van goede
werken. Daartegenover klinkt in Christ lag in Todesbanden de
jubel over Christus’ overwinning over de dood. In Ein feste Burg
ist unser Gott, de psalm van de Reformatie, gaat het over het
vertrouwen op God en de hulp van Christus zelfs in de groot-
ste nood. Mit Fried und Freud ich fahr dahin is een persoonlijk
getuigenis van het verlangen naar het leven na dit leven. Ach
Gott vomHimmel sieh darein is geschreven tegen de achtergrond
van de strijd tegen de dwepers en de ‘hemelse profeten’. En ten
slotte – omniet meer te noemen – bezingt Luther in VomHim-
mel hoch da komm ich her de liefde tot zijn gezin en tot kinderen
in het algemeen.
In zijn liederen komen deze aspecten niet zo uitvoerig aan
de orde als zijn andere geschriften. Maar door kernachtigheid
en beeldend vermogen kan in een gedicht net zoveel worden
gezegd als in een gehele preek. In dit opzicht worden zijn
gedichten net als diamanten: wanneer men ze tegen het licht
houdt, geven ze steeds nieuwe schitteringen te zien. Bij Luther
betreft dit uiteraard de geestelijke inhoud,maar dat niet alleen:
ook als taalkunstenaar en componist is hij vaak verrassend en
vernieuwend geweest.
Het vernieuwende karakter van Luthers liederen
In de middeleeuwse situatie was de gemeente tijdens de kerk-
dienst in hoge mate inactief. De bezoekers van de mis zagen
voor zich van alles gebeuren zonder daaraan deel te nemen. Bij
het altaar zong de priester in het Latijn al reciterend Bijbelge-
deelten en misteksten, zorgde er door bepaalde handelingen
voor dat brood enwijn in het lichaamen het bloed vanChristus
veranderden, om die vervolgens alleen zelf tot zich te nemen.
Slechts aan het eind van de dienst ontvingen de gelovigen al
knielend een ouwel op hun tong en op speciale kerkelijke fees-
ten mochten zij een lied in hun eigen taal zingen. Dit waren
er drie: Gelobet seist du Jesu Christ met Kerst, Christ ist erstanden
met Pasen en Nun bitten wir den Heiligen Geist met Pinksteren.5
Binnen dit kader trad Luther zeer vernieuwend op door de
gemeente door middel van gemeentezang bij de kerkdienst te
betrekken. Hoewel hij het altaargezang en de koorzang niet
afschafte, konden de gelovigen voortaan zingend in hun eigen
taal reflecteren op de verkondiging van hetWoord.Hij zag dit
ter inleiding: de wereld van luthers liederen