– 23
maar anderzijds beweerde hij tegenover roomse theologen dat
hij Luther niet kende en nauwelijks iets van hem gelezen had.
Toen Erasmus, onder druk gezet en bedreigd door theologen
uit Leuven en Rome, in 1524 zijn boek over de vrije wil tegen
Luther schreef, reageerde de reformator furieus. Dit ondanks
het feit dat Melanchton het boek in Wittenberg welwillend
had ontvangen en aan Erasmus had geschreven dat Luther niet
boos zou zijn. Maar Luther besefte, dieper dan zijn humanis-
tisch geschoolde vriend, dat Erasmus in de vraagstukken over
de Goddelijke genade en de vrije wil van de mens lijnrecht
tegenover hem stond. Toen Luther in 1526 als reactie een
boek over de ‘knechtelijke wil’ schreef, was de breuk tussen
hen beiden definitief.
13
Rond 1535 blikte Luther in een van zijn tafelgesprekken terug
op de rol die Erasmus had gespeeld. Hij merkte daarover toen
het volgende op:
Erasmus had de zaak van het Evangelie tot nut kunnen zijn, en hij
is daartoe ookmeerderemalen aangespoord,maar hij deed het niet.
Nu kan hij het niet meer, al zou hij het ookwillen, omdat deze zaak
zich alreeds te ver heeft ontwikkeld. Hij heeft het kaartspel niet
meer in zijn hand,maar hij heeft het uit handen gegeven.Daarom is
hij inmiddels zo van al deze zaken vervreemd, dat zelfs de papisten
van hem geen gebruik meer willen maken. Het gaat met hem niet
anders dan met Judas Iskarioth...
14
Tegelijk met het humanisme was de renaissance ontstaan. Dit
was een kunstrichting die een reactie vormde op de vrome,
verstilde gotiek. De renaissance beïnvloedde de gehelemanier
van leven, omdat zij zich richtte op de kunst en de levensstijl
van de antieken, waarin veel aandacht was voor het aardse en
in het bijzonder voor de mens.
Beide richtingen hadden geen Duitse wortels, maar heidense.
Ze waren een herleving van de Griekse en Romeinse bescha-
ving. Naast Aristoteles, die de wetenschap al eeuwenlang
beheerste,werd Plato herontdekt.Zijn invloed komt tot uiting
in het verlangen naar een schoon, verheven rijk, waarin de ide-
ale mens als in een volmaakte tuin kan verkeren.
15
Dit was de
droom van rijke Florentijnse burgers, die de oude glans van de
antieke wereld wilden laten herleven. In Rome was paus Leo
X (1475-1521), zelf een telg uit het geslacht van de Medici,
ter inleiding: de wereld van luthers liederen
Erasmus van Rotterdam
(kopergravure door
Albrecht Dürer, 1526). In
de tekst van de illustratie
worden de kunstenaar en
de geportretteerde vermeld,
waarbij wordt opgemerkt dat
de laatste naar het leven is
afgebeeld. Het monogram van
Dürer staat onder het jaartal.
1...,9,10,11,12,13,14,15,16,17,18 20,21,22,23