Pagina 20 - De Wittenbergse nachtegaal

24 –
met hetzelfde ideaal bezet. Hij baadde zich in weelde en liet
zich omringen door allerlei kunstenaars, waardoor hij in zijn
levensstijl meer op eenRomeinse keizer dan op een herder van
de christelijke kudde leek.
Ten noorden van deAlpen bleven het humanisme en de renais-
sance beperkt tot de kringen van de wetenschap en de hoven
van weelderige vorsten, zowel kerkelijke als wereldlijke. Dit
leidde soms tot een grote afstand tussen de hoge geestelijkheid
en de leken uit het gewone volk, van wie er velen, bewust of
onbewust, nog verkeerden in de sfeer van de Duitse mystiek
uit de geschriften van mannen als meester Eckhart (ca. 1260-
1328) en Johannes Tauler (ca. 1300-1361). Deze tegenstelling
kon gemakkelijk spanningen oproepen en dat gebeurde dan
ook in de persoon vanAlbrecht van Brandenburg (1490-1545).
Toen Luther zijn stellingen aansloeg, was deze kerkvorst
uit het geslacht Hohenzollern pas 27 jaar, maar wel reeds
aartsbisschop van Mainz, aartsbisschop van Maagdenburg en
bestuurder van het bisdom Halberstadt. Net als Leo X leidde
hij het leven van een renaissancevorst. Hoewel hij van de paus
op 1 augustus 1518 gratis de kardinaalshoed en de bijbeho-
rende waardigheid kreeg, had hij zich voor het verkrijgen van
de andere ambten toch fors in de schulden moeten steken bij
het Augsburgse bankiershuis van Jakob Fugger (1459-1525).
Om deze schuld te kunnen afbetalen, perste hij het Duitse
volk uit door een schaamteloze aflaathandel, want hij mocht
van de opbrengst ervan ook een deel in zijn zak steken.16 Dat
dit in Duitsland hooglopende politieke spanningen opriep,
spreekt vanzelf.
Een andere bron van onrust aan de noordkant van de Alpen
was de strijd om de macht tussen de keizer en de paus. Als
hoofd van de rijksdag had de keizer de meeste Duitse vorsten
op zijn hand, maar beiden gebruikten bisschoppen, graven en
stadsbestuurders als pionnen op hun politieke schaakbord.Dat
het gevaarlijk was daartussen te geraken, zou Luther ervaren,
want toen hij op het toneel verscheen en alle kerkelijke en
wereldlijke aandacht op zich kreeg gericht, werd hij bijna het
slachtoffer van intriges en elkaar bestrijdende machten.
Een instrument in Gods hand
Luther betrad dat podium als een eenvoudige monnik, die
gevormd was op de scholen van de ‘broeders des gemenen
ter inleiding: de wereld van luthers liederen
Albrecht van Brandenburg,
aartsbisschop van Mainz
(kopergravure door Albrecht
Dürer, 1523). Het portret
vertoont de aartsbisschop op
34-jarige leeftijd.
Paus Leo X (krijttekening op
papier door Sebastiano del
Piombo, ca. 1520).